Over een plan of project bestaat een grote variëteit aan opvattingen. Om vat te krijgen op die variëteit aan opvattingen helpt het om de waarden die aan deze opvattingen ten grondslag liggen.

Breng alle opvattingen over de leefomgeving in kaart

Waarden gaan verscholen achter de argumenten die mensen aanvoeren bij een opvatting. Om de waarden te kunnen herkennen en benoemen, observeer je processen en bestudeer je documenten over een plan of project. Bronnen voor observatie zijn:

  • Mondelinge uitingen, zoals gesprekken met/tussen (individuele) belanghebbenden, presentaties, casusbesprekingen
  • Teksten, zoals strategische documenten, beleidsnotities

Inventariseer de opvattingen die voorkomen over een plan of project voor de leefomgeving. Zoek daarbij naar de argumenten die worden aangevoerd voor die opvattingen. Die argumenten zijn de sleutel om te kunnen bepalen (in de interpretatie) welke waarden  een rol spelen. Aanwijzingen voor de inventarisatie:

  • Kijk naar de gebiedsopgave, het achterliggende maatschappelijke vraagstuk, naar de voorgestelde oplossing en de verworpen alternatieven
  • Neem het gehele speelveld rond een plan of project  in ogenschouw, kijk over de grens van de projectafbakening en van het plangebied
  • Verken de randen van het gebiedsproces, kijk of in alle mogelijk relevante actoren in beeld zijn.

Een belangrijke houvast voor een volledige inventarisatie van opvattingen wordt gevormd door de zes morele sferen waarin mensen vraagstukken over de leefomgeving plaatsten. Let goed op met welke toonsoort over de dilemma’s wordt gesproken en ga na welke morele sfeer daarin het best herkenbaar is.

Vier stappen in observatie en inventarisatie, met aanwijzingen en hulpvragen:

1. Waardenbewust observeren

Vaak ben je je onvoldoende bewust van de waarden die voor jou zelf van belang zijn. Als professional heb je in je opleiding een bepaald waardenpatroon meegekregen dat inmiddels voor jou en je directe vakgenoten vanzelfsprekend is. Je hebt vanuit je ervaring ook een visie op het vak. Daarop wordt je als professional ook aangesproken.

Anderen hebben wellicht een andere visie. Maak voor jezelf expliciet helder welke waarden voor jou van betekenis zijn, zowel persoonlijk als vakmatig. Pas als je je bewust bent van je eigen referentiekader, kun je opvattingen onderscheiden die wezenlijk ander zijn.

2. Neem de tijd om het patroon te herkennen

Het is in de observatie belangrijk om een gesprek tussen partijen wat te laten ontwikkelen. Geef het ruimte en tijd om te observeren welke argumenten en motieven bij herhaling naar voren worden gebracht.

Als het proces vordert ontvouwen zich enkele kenmerkende redeneerlijnen die door elk van de belanghebbenden wordt gevolgd, die ook waarneembaar zijn als standpunten of opvattingen wijzigen. Begin dus niet meteen elk woord te noteren dat op een opvatting (of zelfs waarde) kan duiden. Dit geldt ook voor je gedachtevorming bij het bestuderen van een tekst. Het gaat niet om elke losstaande opvatting, maar om het patroon.

3. Let op andere uitingen

Waarden komen vooral naar voren als de emoties hoog oplopen – ze raken aan een diepgevoelde wens of drijfveer. Let dus op emoties (boosheid, groot enthousiasme) en (lastig!) op dat wat niet uitgesproken wordt. Omdat waarden voor de persoon zelf zó vanzelfsprekend zijn, zullen ze meestal niet expliciet genoemd worden. Kijk ook naar voorbeelden, beeldmateriaal en metaforen die worden gebruikt. Durf te vertrouwen op je eigen gevoel, zet als het ware je ‘emotie-radar’ aan.

4. Kijk breed en richt je op de variëteit aan opvattingen

Het doel is de opvattingen in beeld te brengen, om te kunnen interpreteren welke waarden daar aan ten grondslag liggen. Richt je daarom eerst op het in beeld brengen van de variëteit aan opvattingen. Kijk naar het hele speelveld. Let op verschillende invalshoeken, verschillende thema’s die aangedragen worden, de tegenwerpingen en aspecten die worden benoemd, de probleemdefinitie door de verschillende partijen, de reikwijdte van de opgave voor de leefomgeving die geformuleerd wordt.Klik, download en zie de volledige handreiking voor observatie van plannen en processen op: Werkblad 1 Observeren inventariseren.

Aantekeningen maken? Klik, download, print op A3 en gebruik het Opvattingen- en argumentenoverzicht.