Een goed begrip van de variëteit aan opvattingen over de leefomgeving vergt een interpretatie van de waarden die aan die opvattingen ten grondslag liggen. Cruciaal is het op een rij zetten van opvatting en de achterliggende argumentatie in de context van bijbehorende morele sfeer.Welke waarden ten grondslag liggen aan opvattingen ontdek je door de variëteit aan opvattingen te inventariseren en de argumentatie die bij elk van die opvattingen gehanteerd wordt. Voor een goede interpretatie van een opvatting om de juiste waarde te bepalen, helpt het dus om eerst goed om na te gaan in welke van de zes morele sferen het vraagstuk geplaatst wordt.In de argumenten die aangedragen worden, zoek je vervolgens naar een patroon: de kenmerkende redeneerlijn die bij die opvatting hoort. In de argumentatie die bij een opvatting hoort, klinkt de achterliggende reden of diepgevoelde wens door die iemand heeft bij die opvatting. In de interpretatie zoek je naar de waarde die daar het best bij aansluit. Je kunt de interpretatie doen nadat je eerst alle mogelijke opvattingen hebt geïnventariseerd, of steeds nadat je een argumentatie bij een opvatting in kaart hebt gebracht. Het is belangrijk dat je voor elke opvatting alle interpretatiestappen doorloopt en het eindresultaat op interne consistentie controleert.

Interpretatiestappen

  1. Kies de morele sfeer die het beste past bij het vraagstuk waar de opvatting over gaat
  2. Bepaal wat de kern van de redeneerlijn is van de argumentatie achter de opvatting
  3. Kijk welke waarde hier het beste aansluit (kijk naar de overzichten)
  4. Controleer of de kenmerkende redeneerlijn past in de morele sfeer
  5. Controleer of de redenering past bij de verbinding die kan worden gelegd tussen de waarde en het morele fundament van die morele sfeer

Dominante waarden en onderschatte waarden

Door de waarden in beeld te brengen (observeren, inventariseren en interpreteren) die in een debat aan de orde zijn, ontstaat een beeld van de reikwijdte van het debat en de variëteit van standpunten. Dit wordt zichtbaar als je werkelijk in beeld brengt, door de opvattingen en argumenten te plaatsen in het Opvattingen- en argumentenoverzicht (Werkblad 2). Zo wordt zichtbaar hoe onderwerp van debat in bepaalde morele sferen geplaatst worden en dat  sommige waarden sterker vertegenwoordigd zullen zijn in het besluitvormingsproces dan andere. Dit maakt het mogelijk om na te gaan of de variëteit van opvattingen over het betreffende vraagstuk recht wordt gedaan in de besluitvorming en of bepaalde opvattingen of waarden ontbreken. Meestal zijn in een fase of ronde van besluitvorming telkens zo’n vier à vijf waarden aan te wijzen die in de onderlinge uitwisseling van standpunten tot uitdrukking komen.

Strijdige waarden en verenigbare waarden

In een proces over de inrichting en het gebruik van de leefomgeving zoeken partijen naar overeenstemming om een afgewogen besluit te nemen. Een aantal waarden kan onderling verbonden worden in consensus over de inkadering van het vraagstuk en over de gewenste oplossingsrichting. Inzicht in de achtergrond van de betreffende waarden kan daarbij helpen om na te gaan of ze daadwerkelijk verenigbaar zijn.

Er zijn waarden die onderling een grotere strijdigheid lijken te vertegenwoordigen. Het hangt van de specifieke context en het gevoelen op dat moment af of ze ook daadwerkelijk strijdig blijven. Soms lijken waarden die ten grondslag liggen aan consensus strijdig te zijn omdat ze voortkomen uit verschillende morele sferen, maar kunnen deze toch verenigbaar zijn. Soms blijft strijdigheid in opvattingen bestaan, ook al zijn de waarden die aan de opvattingen ten grondslag liggen nauw verwant. Bijvoorbeeld omdat ze afkomstig zijn uit dezelfde morele sfeer.Bij het nemen van een besluit over een oplossingsrichting zullen de beslissers een afweging moeten maken tussen de verschillende waarden die in het geding zijn: uiteindelijk zijn niet alle waarden verenigbaar. Tegelijk wil je ook dat alle belanghebbenden de voor hen belangrijke waarden voldoende terugvinden in de gemaakte keuze. Dat maakt de gemaakte keuze beter houdbaar. In duurzaam houdbare oplossingsrichtingen zullen daarom meestal waarden uit minimaal drie van de zes morele sferen vertegenwoordigd in de argumentatie.

Zelf doen? Klik, download en kijk verder naar de handreiking op: Werkblad 3 Interpreteren.